Mühendislik eğitimimizde sürekli olarak karşılaştığımız iki kavram katsayı ve sabit kavramlarıdır. Bu iki kavram genelde karıştırılmaktadır veya öğrenciler tarafından tam olarak farkı bilinmemektedir. Bu iki kavramın tanımını yapalım ve daha sonra arasındaki farka bakalım:
Katsayı: Bir formülde bulunan ve birtakım parametrelere bağlı olarak elde edilen birimsiz büyüklüktür. Bu konuda dikkat edilmesi gereken husus katsayının belli bir değer olmamasıdır. Bu yüzden yapılacak hesabın durumuna göre gerekli katsayıların tekrardan hesap edilmesi gerekebilir.
Sabit: Bir formülde veya hesaplamada bulunan, herhangi bir parametreye bağlı olarak değişmeyen büyüklüktür. Sabit her daim aynıdır ve birimsiz bir büyüklük değildir. Her sabitin bir birimi vardır.
Görüldüğü gibi katsayı ve sabit kavramları tamamen farklı iki terimdir. Ancak bazen sabitler katsayı gibi, katsayılarda sabit gibi ifade edilir ki bu yanlış bir kullanımdır. Belki de öğrencilerin kavram karmaşası yaşamasının sebebi budur.
Şimdi bu iki terimin en önemli 2 farkına bakalım.
1. Katsayı, birimsiz iken sabit birimi olan bir büyüklüktür. Birim (örneğin kg/m^3, Farad vb.) mühendislik hesaplarında oldukça önemlidir. Özellikle birim analizlerinde bizleri yanlışa sürükleyen faktörlerden biridir. Bu yüzden alınan büyüklüğün birimi olup olmadığı, birimi yoksa hangi katsayıların gelmesi gerektiği düşünülmelidir.
2. Sabit, adı üstünde sabittir ve hiçbir zaman değişmez. Katsayı ise üzerinde çalışılan sistemin değişkenlerine bağlı olarak değişir ve hesaplanması istenen duruma göre yeniden değeri belirlenir. Örneğin, Boltzman Sabiti’nin değeri bellidir: 1,380658 × 10-23 J/K. Ne zaman bir formülde Boltzman Sabiti görülürse bu değer direkt olarak alınıp kullanılabilir. Ancak katsayı öyle değildir. Örneğin iki malzeme arasında oluşan sürtünme, sürtünme katsayısı ile ifade edilir. Sürtünme katsayısını gördüğümüzde Boltzman Sabitinde olduğu gibi direkt bir değer yazamayız. İki malzeme arasındaki sürtünme katsayısının ne olduğunu bilmemiz gerekir.
Katsayı ve sabit arasındaki farkı bilmek, mühendislik hesaplarının daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır. Çoğu öğrenci 3., 4. sınıfa dahi gelse aradaki farkı tam olarak bilmemektedir. Bu bilginin anlaşılması oldukça kolaydır. Öğrenciler ne kadar önce öğrenirse o kadar iyidir.
Not: Ben de 3. sınıfın 1. döneminde öğrendim.
Adem ORUZ
21 Nisan 2015