Alternatif enerji kaynakları son yılların en çok konuşulan konuları arasındadır. Alternatif enerji kaynaklarından da güneş enerjisi otomotiv sektörünü de kapsayacak şekilde geniş bir yelpazeye sahiptir.
Güneş enerjisiyle çalışan arabaların yapılmaya çalışılması veya araçlarda yardımcı güç kaynağı olarak güneş panellerinin kullanılıyor olması biz otomotiv mühendislerini ilgilendiren kısımdır (Örnek olarak bakabilirsiniz: Toyota Prius Güneş Enerjisinden de Faydalanacak). Gelecekte daha da yaygınlaşacağından ve araçlarda kullanımının olmasından dolayı güneş panellerinin çalışma prensibi öğrenmek gerekmektedir.
Güneş Enerjisinden Nasıl Elektrik Elde Edilir?
Soruyu yanıtlamadan evvel güneş enerjisinden faydalanma biçimlerine kısaca bakalım.
Güneş enerjisinden en genel anlamda iki şekilde yararlanılmaktadır:
a) Güneş enerjisinin ısıl uygulamaları;
- Sıcak su üretimi,
- Buhar üretimi,
- Sera ısıtma,
- Kapalı hacimlerin ısıtılması,
- Kapalı hacimlerin soğutulması,
- Yüzme havuzlarının ısıtılması,
- Saf su üretimi,
- Buz üretimi,
- Tuz üretimi.
Bu yöntem yukarıda sayılan amaçlar için kullanılmaktadır, elektrik enerjisi üretiminde kullanılmamaktadır. Dolayısıyla bizim konumuzun dışındadır.
b) Güneş enerjisiden elektrik enerjisi üretilmesi;
- Isıl yöntemlerle,
- Pv sistemleri kullanarak.
Konumuz elektrik enerjisi üretilmesi ile ilgili olduğundan burada güneşten elektrik enerjisi üretilmesi kısmı incelenecektir. Başlıkları sırasıyla inceleyelim.
1)Isıl Yöntemlerle Elektrik Enerjisi Üretilmesi
Bu yöntemde güneşten gelen ışınlar sistemdeki suyun ısıtılmasında kullanılmaktadır. Bunlar da kendi arasında Işınım Odaklamalı ve Işınım Yansıtmalı olarak ayrılmaktadır. Işınım odaklamalı sistemler de Çizgisel Odaklamalı ve Noktasal Odaklamalı olarak kendi arasında gruplanmaktadır. Burada temel prensip ışığın belli bir noktada odaklanması ile suyun ısıtılmasıdır. Isınan su ısı makineleri ile elektrik enerjisine dönüştürülmektedir. Güneşten bu yöntemle elektrik enerjisi üretimi taşıtlar için uygun değildir. Bu yüzden burada özet olarak bahsedilmiştir. Aşağıda bu yöntemle elektrik üretiminin şemaları ve gerçek görüntüleri yer almaktadır.
2) Pv Sistemleri Kullanarak Elektrik Enerjisi Üretilmesi
Pv ismi dilimizde “FotoVoltaik” olarak kullanılan kelimenin ingilizce adı olan “PhotoVoltaic” in kısaltmasından gelmektedir. Güneş ışınlarını kullanarak elektrik enerjisi üreten panellere Pv ismi verilmektedir. Bu ifade genellikle “fotovoltaik pil” olarak karşımıza çıkmaktadır. Pv sistemlerinin güneşten nasıl elektrik ürettiği konusuna gelmeden önce güneş sisteminin yaydığı enerjiye bakmamız gerekir.
GÜNEŞ ENERJİSİ
Fotovoltaik Pillerin Çalışma Prensibi
Bir atom çekirdek ve çekirdek etrafında yerleşen negatif yüklü elektronlardan oluşur. Çekirdek ise pozitif yüklü protonlardan ve yüksüz nötronlardan oluşur. Elektronlar çekirdeğin etrafında orbital (yörünge) adı verilen değişik uzaklıklarda bulunur. Elektron çekirdekten uzaklaştıkça enerjisi artar. Çekirdekten en uzak orbitaldeki elektronlar valans elektronları olarak adlandırılır ve atomun temel kimyasal özelliklerini bu elektronlar belirler.
Elektrik iletimi sürekli olan malzemelere iletken malzemeler adı verilmektedir. Elektrik iletiminin ve iletim miktarının şartlara göre değişkenlik gösterdiği malzemelere ise yarıiletken malzemeler adı verilmektedir. Yarıiletken malzemeler N tipi yarı iletken ve P tipi
yarı iletken olmak üzere temel olarak 2 katmandan oluşurlar. N tipi yarı iletken elde etmek için yaygın olarak kullanılan yöntem silisyum eriğine periyodik cetvelin 5. grubundan bir element eklenmesi yöntemidir (örneğin fosfor). Silikon 4A grubu element olduğundan son yörüngesinde 4 elektron vardır. Silikon sahip olduğu 4 elektron ile diğer elementlerle kovalent bağ oluşturabilir (yani 4 tane kovalet bağ). 5A grubu elementlerinden olan Fosforun son yörüngesinde 5 elektron vardır. Silikon ve fosforun bir araya gelmesiyle toplamda her atomdan 4 tane elektron ortaklaşa kullanılacaktır. Dolayısıyla fosforun sahip olduğu 5 elektrondan 1 tanesi kullanılmayacak ve serbest hale gelecektir. Yarıiletkene N tipi denmesinin sebebi de sistemde serbest halde bulunan bu negatif yüklerdir. Güneşten gelen fotonu soğuran serbest haldeki bu elektron, kablo bağlantılarının yönlendirmesiyle hareket edecek ve akım oluşturacaktır. Bu sayede güneş panellerinden elektrik üretimi meydana gelmektedir.
Yarıiletkenlerin elde edilmesi çok temiz odalarda (Clean Room) yapılmaktadır. Atomik boyutta yapılan bu işleme katkılama adı verilmektedir. Asıl yarıiletkenler 5A grubu olmakla birlikte 3A ve 4A grubu elementleri de yarıiletken sayılmaktadır. Ancak bu elementler saf olarak çok nadir kullanılırlar. Yarıiletken malzemelerin katkılanarak kullanılması daha caziptir. Yarıiletkenlerin eldesinde kullanılan 3A, 4A ve 5A grubu elementleri tabloda verilmiştir.
3A | 4A | 5A |
B | C | |
Al | Si | P |
Ga | Ge | As |
Fotovoltaik Pillerin Verimleri ve Çeşitleri
Fotovoltaik piller, yüzeylerine gelen güneş enerjisini elektrik enerjisine dönüştüren sistemlerdir. Dünya genelinde en çok kullanılan güneş pilleri silikon esaslı olanlardır. Bu pillerin verimleri; polikristal tipte %15-20, monokristal tipte %20-26 arasındadır. Güneş pillerinden verimi en yüksek olanı, %43,5’lik verimle Galyum esaslı pillerdir. Bu pillerin ham maddesinin sadece Çin’de bulunması ve Çin dışına çıkışına çok sınırlı izin verilmesi, fiyatının yüksek olması sebeplerinden yaygınlaşamamıştır. Aşağıdaki şekilde, geçmişten bugüne üretilen değişik tip güneş pillerinin yıllar içinde verimlerindeki gelişmeler verilmiştir.