Araçların yakıt tüketimi ülkelerin uyguladığı seyir çevrimlerine göre belirlenmektedir. Seyir çevrimi yapılırken araçtan egzoz gazı numunesi alınmakta ve emisyon değerleri ölçülmektedir. Yürürlükte olan ve belli yıllarda yenileriyle değişen normlar araçların emisyon değerlerinin belli seviyelerde olmasını gerektirmektedir.
Boş ağırlığı 3500 kg’ın altında olan taşıtlarda genellikle taşıtın kendisi bir deney düzeneğine bağlanarak trafik koşullarını modelleyen bir seyir çevrimi boyunca açığa çıkan toplam egzoz gaz emisyonu ölçülür.
Boş ağırlığı 3500 kg’ın üzerinde olan taşıtlarda ise, taşıt üzerindeki motor bir deney düzeneğine (motor frenine) bağlanarak çeşitli yük ve devir sayılarında egzoz emisyonları ölçülmektedir.
Şasi dinamometresine çıkartılmış bir araç. |
Egzoz emisyonu ölçülecek taşıtın motordan hareket alan tekerlekleri şasi dinamometresi tamburlarının üzerine gelecek şekilde bağlanır. Tambur sistemi, taşıtın ağırlığına göre, hızlanma direncine ek olarak yol sürtünmesinin ve rüzgar dirençlerini gerçek yoldaki koşullara uygun olacak şekilde hesaplayarak taşıta gerekli direnç kuvvetini uygular.
Deney önceden belirtilmiş seyir çevrimine göre yapılır. Taşıtın egzoz borusu, egzoz gazı örnek alma sistemine sızdırmaz bir şekilde bağlanır ve deney süresince gaz toplanır. Seyir çevrimleri 4 km’den başlayarak yaklaşık 30 km mesafelere kadar olan yol şartlarının benzetimini yapmaktadır. Dolayısıyla çevrim boyunca egzozdan çıkan bütün gazları toplamak çok büyük hacim gerektirir. Bunun yerine egzoz gazları sabit debili bir pompa ile emilen hava ile seyreltilir ve seyreltilen egzoz gazının bir kısmı deney boyunca bir torbada toplanır.
Deney sonunda torbada toplanan seyreltik egzoz gazının içindeki kirletici maddelerin hacimsel oranları ölçülür. Bu hacimsel orandan, çevrim boyunca egzozdan atılan kirletici maddelerin ağırlıkları hesaplanır. Kapalı bir sistemde gazların hacimsel oranları, kısmi basınçları ile doğru orantılıdır. Temel ölçüm bu prensip üzerinden yapılır. Hesaplama gaz tutucu kimyasallarla yapılır. Örneğin CO2 (karbon dioksit) gazını tutan kimyasal madde torba içine salınır ve tüm CO2’lerin ortamdan çekilmesi sağlanır. Daha sonra geriye kalan gazların kısmi basınçları ölçülerek CO2’in ne kadar kısmi basınca, dolayısıyla sistemde ne kadar hacme sahip olduğu tespit edilir. Aynı işlem diğer gazlar içinde yapılır. Hacim ile mol, kavram olarak aynı olmasa da ikisi de gazların kapladığı hacmi ifade etmektedir. Tespit edilen gazların hacmi önce mol cinsine(kmol) çevrilir. Daha sonra ise kendi mol kütlesine bölünerek(kmol/kg) kütlesi bulunur.
Araçların egzozundan kirletici emisyonların yanı sıra su (H2O) da çıkmaktadır. Bunun sebebi hava da bulunan oksijen ile yakıtta bulunan hidrojenin birleşerek egzotermik tepkime oluşturmalarıdır. Bu yüzden emisyon ölçümü ‘kuru emisyon değerleri’ ve ‘yaş emisyon değerleri’ diye iki farklı şekilde ifade edilmektedir. Kuru emisyon değerleri, egzoz ürünlerinde bulunan suyun ihmal edildiği durumu ifade eder. Yaş emisyon değerleri ise suyun ihmal edilmediğini gösterir. Emisyon ölçüm cihazları yaş ürünleri de ölçebilmektedir. Ancak torbanın içinde bulunan su sisteme zarar vereceğinden, su yoğuşturulduktan sonra cihaza verilir. Sonuç olarak kur emisyon değerleri elde edilir.
EK BİLGİ:
Ülkemizde emisyon ölçümü “T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı” tarafından yetkilendirilmiş TÜVTURK Muayene İstasyonları‘nda gerçekleştirilmektedir. Egzoz gazı emisyon ölçümü ücreti ise 2015 yılı için 28 TL olarak belirlenmiştir.
Egzoz gazı emisyon ölçüm geçerlilik süreleri ise şöyledir:
- Özel otomobiller ilk 3 yaş sonunda ve devamında iki yılda bir,
- Resmi otomobiller ilk 2 yaş sonunda ve devamında yılda bir,
- Diğer motorlu taşıtlar ilk 1 yaş sonunda ve devamında yılda bir,
- Trafikte seyreden tüm motorlu taşıtlar 10 yaş sonunda yılda bir kere egzoz gazı emisyon ölçümü yaptırmak zorundadır.
- Tarım ve orman traktörleri, motorsiklet ve mopedler ile 1979 model yılı ve öncesi dizel motorlu taşıtlar, hibrid ve elektrikli araçlar ile hidrojen yakıtlı araçlar Egzoz Gazı Emisyon Ölçüm işleminden muaftırlar.
Adem ORUZ
11 Ocak 2015
Reblogged this on ademoruz.
Pingback: SEYİR ÇEVRİMLERİ ve YAKIT TÜKETİMİ HESAPLANMASI |
“ülkemizde emisyon ölçümü “T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı” tarafından yetkilendirilmiş TÜVTURK Muayene İstasyonları‘nda gerçekleştirilmektedir.” cümlesi eksiktir. Bu cümleye şu ilave yapılmalıdır. Araç servis bakım atölyeleri de gerekli prosedürleri yerine getirdikten sonra çevre bakanlığı tarafından yetkiliendirilerek resmi egzoz emisyon ölçümü yapmaktadırlar.”